Noc Kupały to magiczny wieczór przesilenia letniego, kiedy dzień jest najdłuższy a noc najkrótsza w roku. W nocy z 21 na 22 czerwca Słowianie obchodzili jedno z najważniejszych dla nich świąt. Wraz z przybyciem religii chrześcijańskiej na ziemie polskie, Kościół wyznaczył w przybliżonym terminie ( noc z 23 na 24 czerwca Noc Świętojańska – święto przodków.
Wedle tradycji dawnych Słowian było to święto wody i ognia, miłości i płodności. Tej nocy dozwolone były tańce i swawole, które na co dzień uważane były za naganne. Obchody miały przynieść urodzaj podczas zbiorów, dobrobyt w domostwach. W tym celu stare kobiety wrzucały do wody zioła, między innymi bylicę i szałwię.
Ma wiele nazw, poleca Danuta Ramiączek, przewodnik Góry Świętokrzyskie: Noc Świętojańska, Noc Kupały, Sobótka. Nie wiadomo, jak nazywano to święto dawniej. Obecnie używa się kilku nazw: Noc Kupały, Noc Jana Chrzciciela, Sobótka, Kupalnocka, lub po prostu Kupała. Obchodzone jest zazwyczaj w nocy z 21 na 22 czerwca. W roku przestępnym święto jest przesunięte. W podobnym terminie obchodzi się Wigilię św. Jana, której data przypada na 23/24 czerwca i jest często utożsamiana w Nocą Kupały. Została ona ustalona, ponieważ Kościołowi nie udało się zlikwidować corocznego świętowania najkrótszej nocy w roku, dlatego postanowili zastąpić je własnym świętem.
Noc Świętojańska – skąd zwyczaj OGNIA i WIANKÓW
Ogień ma pełnić przede wszystkim funkcję oczyszczającą – spalać grzechy i przewinienia skaczących przez ognisko i tańczących naokoło niego osób. Jednak najważniejsze podczas tej nocy było odnalezienie miłości. Właśnie stąd wziął się zwyczaj puszczania na wodzie wianków. Panny na wydaniu plotły je z kwiatów i ziół, aby rzucić je w nurt rzeki. W innym jej miejscu stali mężczyźni, których zadaniem było wyłowienie wianka. Wianek szybko wyłowiony oznaczał rychłe małżeństwo. Jeśli wianek utonął – oznaczało to staropanieństwo, jeśli najdłużej płynął rzeką – długie poszukiwanie męża. Była to jedna z niewielu nocy, kiedy para zakochanych mogła samotnie ruszyć w las na poszukiwanie mitycznego kwiatu paproci. W wierzeniach słowiańskich mityczny, legendarny kwiat, mający zakwitać raz w roku właśnie w czasie przesilenia letniego. Zapewniać miał bogactwo i dostatek. Wierzono też, iż osoby biorące czynny udział w sobótkowych uroczystościach przez cały rok będą żyły w szczęściu i dostatku.
Magiczne zaklęcia miały wzmocnić realizację marzeń:
Nasięźrzale, nasięźrzale,
Rwę cię śmiale,
Pięcią palcy, szóstą dłonią,
Niech się chłopcy za mną gonią;
Po stodole, po oborze,
Dopomagaj, Panie Boże.
Motyw mitycznego kwiatu paproci powtarzany był w literaturze, muzyce czy malarstwie. Baśnie Braci Grimm, dramacie Baśń nocy świętojańskiej Jana Kasprowicza oraz w powiastce Kwiat paproci Józefa Ignacego Kraszewskiego. Piosenkę „Kwiat jednej nocy” z tekstem Jonasza Kofty nagrał w 1969 roku polski zespół Alibabki. W 2004 roku powstał film animowany Tajemnica kwiatu paproci w reżyserii Tadeusza Wilkosza. Kwiat paproci obraz Witolda Pruszkowskiego (1875).
Literatura: Wikipedia
Danuta Ramiączek, przewodnik Góry Świętokrzyskie
