Opis punktów znajdujących się na Świętokrzyskim Szlaku Archeo – Geologicznym.
Poza przebiegiem głównego szlaku są miejsca, na których również znajdują się walory geologiczne, archeologiczne czy przyrodnicze. Między innymi Wąwóz Dule z Jaskinią Zbójecką w Łagowie, Góry Pieprzowe i Wąwóz Lessowy Królowej Jadwigi w Sandomierzu.
Bałtowski Park Jurajski położony jest w dolinie meandrującej rzeki Kamiennej, otoczony wapiennymi skałami górnej jury. Pomysł powstania w tym miejscu obiektu spowodowało odkrycie tropów dinozaurów na „Czarciej Stopce” i w „Jarze Żydowskim” przez Gerarda Gerlińskiego z Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie – niestrudzonego tropiciela.W powstałym Jura Parku zgromadzono modele świata organizmów jakie żyły na przestrzeni dziejów Ziemi. Repliki dinozaurów wykonane z dużą starannością przedstawiają kolejnie etapy rozwoju tej grupy zwierząt. Wśród licznych atrakcji proponowanych na terenie Bałtowa dużym zainteresowaniem cieszy się Zwierzyniec Bałtowski, gdzie znajduje się ponad 400 zwierząt z różnych stron świata. Nietypowy sposób zwiedzania tzw. Safari Zoo, czyli przejażdżka school busami pomiędzy poszczególnymi sektorami, zachęca odwiedzających.
W odległości 5 km od Bałtowa znajduje się Rezerwat Archeologiczno – Przyrodniczy Krzemionki . Neolityczne kopalnie krzemienia pasiastego zostały odkryte przez prof. Jana Samsonowicza w 1922 roku.W czasie kiedy dinozaury przeżywały okres swojego największego rozwoju (157 – 155 ml lat temu) powstały tu skały wapienne. Na trasie turystycznej długości ponad 600 m możemy zapoznać się w jakich warunkach neolityczny górnik (ok. 5 tyś lat temu) wydobywał krzemień pasiasty występujący w skałach wapiennych w postaci konkrecji. Rekonstrukcja stanowiska obróbki krzemienia zapoznaje zwiedzających z technikami wydobywania i jego zastosowania. Dawniej z krzemienia pasiastego wyrabiano narzędzia użytku codziennego, ale również miał właściwości magiczne, był oznaką władzy i mocy. Dziś nazwany został „kamieniem optymizmu” lub „diamentem świętokrzyskim” i stał się niezwykle cennym materiałem stosowanym do wyrabiania biżuterii przez jubilerów.
Powstały nowe obiekty przeznaczone do obsługi ruchu turystycznego Rezerwatu Archeologiczno-Przyrodniczego w Krzemionkach. Zespół wystawienniczo-konferencyjny, który w połączeniu z istniejącą podziemną galerią stworzył kompleks muzealno-konferencyjny wraz z parkingiem.
Jednym z ciekawszych, a mało znanych świętokrzyskich obiektów chronionych jest rezerwat przyrody nieożywionej „Wąwóz w Skałach”,który znajduje się w gminie Waśniów, w powiecie ostrowieckim. 30 metrowej głębokości wąwóz wyerodowany w twardych odpornych na wietrzenie środkowo dewońskich dolomitach. Występują tu skamieniałości ramienionogów i koralowców. Na skałkach i u podnóża skał rosną: rojnik pospolity, czosnek skalny, kostrzewa blada, zanokcica murowa, szałwia łąkowa, wilczomlecz sosnka.
Kolejnym etapem na szlaku jest Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiegoim. M. Radwana w Nowej Słupi, prezentuje etapy wytopu żelaza w piecach jednorazowego użytku, nazywanych Dymarkami metodą z przed 2000 tysięcy lat. Ciekawostką jest fakt, że budynek muzeum został wybudowany na naturalnej odkrywce składającej się z 42 kloców żużlowych po wytopie żelaza. W pobliżu na tak zwanym „piecowisku” powstał Park Kulturalno-Archeologiczny, w którym znajdują się: wioska barbarzyńców, ufortyfikowany obóz Rzymian, amfiteatr i kompleks pieców dymarskich. Uroczyste otwarcie nastąpiło w tym roku podczas sierpniowej imprezy plenerowej pod nazwą „Dymarki Świętokrzyskie” Z Nowej Słupi w stronę Świętego Krzyża prowadzi droga nazwana Królewską, przy której stoi najstarszy pielgrzym Gór Świętokrzyskich – Emeryk, zamieniony za grzech pychy w kamienną postać, owiany licznymi legendami.
Po północnej stronie pasma Łysogórskiego na Łysej Górze z galerii widokowej rozciąga się malowniczy widok na dolinę Dębniańską i jedną z najbardziej rozpoznawalnych wizytówek Gór Świętokrzyskich – Gołoborza. Wychodnie skalne zbudowane z piaskowców kwarcytowych. Ich powstanie związane jest z oddziaływaniem lądolodu w okresie czwartorzędu. Strefa ochrony ścisłej „Święty Krzyż” w Świętokrzyskim Parku Narodowym. Gołoborza, to kamienie na których nie ma roślinności, miejsca „gołe” walne od boru. Szczytowe partie pasma Głównego zbudowane są z twardych kambryjskich piaskowców kwarcytowych sprzed około 500 mil lat.
Na Łysej Górze zwanej Łyścem (595 m. n. p. m.) warto odwiedzić jedno z najstarszych sanktuariów w Polsce, którego historia liczy ponad 1000 lat. Wiele nazw takich jak:Święty Krzyż, Góry Świętokrzyskie, Świętokrzyski Park Narodowy czy Województwo Świętokrzyskie, pochodzą od cząstek z Krzyża Pana Jezusa, które tu w klasztorze są przechowywane. Warto również zapoznać się z budową geologiczną, światem roślinnym i zwierzęcym całego regionu w interaktywnym Muzeum ŚPN.
Jadąc z Kielc w kierunku Warszawy w miejscowości Zachełmie znajduje się nieczynny kamieniołom dolomitów, w którym warstwy dolomitów zostały sfałdowane i stromo nachylone podczas waryscyjskich ruchów górotwórczych w późnym karbonie (299-325 mil lat temu). Jednak największą sensację geologiczną stanowią odkryte w tym kamieniołomie tropy Tetrapoda. Przesunęło to datowanie wyjścia kręgowców ze świata wodnego na ląd o około 18 milionów lat wstecz, a sam fakt dowodzi wyjątkowości tego rejonu jako „raju geologicznego”.
Kierując się z Kielc w stronę Łodzi znajdują się kolejne punkty produktu turystycznego Świętokrzyskiego Szlaku Archeo – Geologicznego: Rezerwat przyrody nieożywionej „Kamienne Kręgi” i Góra Ciosowa. Pierwszy z wymienionych obejmuje szczytową partię wzniesienia Grodowa Góra (399 m. n. p. m.) i graniczy z czynnym kamieniołomem dolno triasowych piaskowców „Tumlin Gród”. Walory archeologiczne prezentowane są przez prahistoryczne kręgi kamienne spełniające funkcję pogańskiego wału kultowego. Tu znajduje się również kaplica Przemienienia Pańskiego z 1850 roku.
W granicach administracyjnych Kielc znajdują się cztery rezerwaty geologiczne: Wietrznia, Kadzielnia, Ślichowice i Biesak- Białogon oraz jeden rezerwat krajobrazowy Karczówka. Perełka na geologicznej mapie Europy i równocześnie muzeum pod gołym niebem. Można tu zobaczyć skały od kambru po plejstocen. Kadzielnia, to skały dna morza ciepłego sprzed ok. 380 mil. lat, gdzie występuje największe skupisko jaskiń i schronisk na kielecczyźnie. Charakterystycznym elementem tego terenu jest ostaniec skalny nazywany „Skałką Geologów”, który otacza woda. Obecnie oddano dla zwiedzających podziemna trasę o długości 70 metrów składająca się z połączenia jaskiń Prochowni, Odkrywców i Szczelina. Na Kadzielni po przebudowie w 2010 roku, wśród skał zlokalizowany jest amfiteatr przeznaczony na ponad pięć tysięcy miejsc. Tereny te posiadają dobrze przygotowane ścieżki spacerowe wraz z tarasami widokowymi.
Wietrznia jest rezerwatem przyrody nieożywionej. Położony w południowo wschodniej części Kielc i obecnie trwa na jego terenie budowa Centrum Geoedukacji . Budowa obiektu kultury – Centrum Geoedukacji wraz z Galerią Ziemi będą zawierać ekspozycję okazów geologicznych a zadanie realizowane jest przez Gminę Kielce i Geopark Kielce.
Jaskinia Raj odkryta 1964 roku nie bez podstaw nazwana jest „Rajem”. Znajduje się przy trasie z Kielc w stronę Krakowa i usytuowana jest północnym zboczu góry Malik. Całkowita długość korytarzy wynosi 240 metrów i składa się z pięciu komór (Wstępna, Złomowisk, Kolumnowa, Wysoka oraz Stalaktytowa) . Wśród form naciekowych powstałych w wyniku działania wody możemy podziwiać stalaktyty, stalagmity, sta gnaty, pizoidy, wszelkiego rodzaju polewy.
Z Jaskini Raj niedaleka droga do Jaskini Piekło. Usytuowana jest na zboczu góry Żakowej w wapieniach dewońskich. Jej długość wynosi 57 m, a na dnie znajduje się zagłębienie po dawnym szybie wydobywczym. W tym roku wokół jaskini Piekło powstała nowa infrastruktura turystyczna, uporządkowano teren i ustawiono rzeźby nawiązujące tematycznie do legend związanych z tym miejscem. Ponadto zamontowano nowe tablice informacyjne a wnętrze jaskini zostało zabezpieczone (okratowanie i mostek) i podświetlone.
Zarówno jaskinia Raj jak i Piekło są ostoją schronienia dla różnych gatunków nietoperzy.
Miedzianka. Nazwa tej miejscowości związana jest staropolskim górnictwem kruszcowym, gdzie wydobywano rudy miedzi azuryt i malachit. Możemy tam dotrzeć droga prowadzącą z Chęcin na zachód w kierunku miejscowości Małogoszcz i Polichno. Góra zbudowana jest z wapieni środkowego i górnego dewonu (sprzed 380 – 390 mil lat). Patrząc na wzniesienie od strony północnej można dostrzec kształt ludzkiej twarzy, dlatego często nazywana jest „Świętokrzyskim Giewontem”. W obrębie góry widnieją liczne ślady eksploatacji w postaci szybów, sztolni i hałd wydobywczych. W kolejnych etapach rozbudowy planowane jest zabezpieczenie i udostępnienie przejścia przez sztolnię „Zofia”. Wydrążone tu wyrobiska podziemne mają długość około 4 kilometrów.
Przygotowano ścieżkę edukacyjną i szczytowymi partiami wzniesienia przebiega szlak koloru żółtego, którego przejście dostarcza dużo wrażeń estetycznych i emocjonalnych. W 2008 roku została tutaj utworzona Muzealna Izba Górnictwa Kruszcowego stylizowana na podziemną kopalnię. W pobliżu niej znajduje się jedyna w województwie świętokrzyskim zachowana wieża nadszybia „Piotr”.
